Ostatnie przygody Olgi Tokarczuk rozbudziły w Polsce na nowo zainteresowanie tematyką Nagrody Nobla, bezsprzecznie uznawanej za największe osiągnięcie, jakiego może dostąpić naukowiec, pisarz lub działacz społeczny. Media od prawa do lewa, od naukowych po plotkarskie, żyły a to przemową polskiej pisarki, a to jej kreacją, a to możliwością zjedzenia smacznej kolacji w bezpośrednim sąsiedztwie króla Szwecji.
Wybuchowi noblomanii nie ma się co dziwić. Olga Tokarczuk udowodniła, że w Polsce idzie dostać nie tylko jebla, ale też Nobla.
Aby ocenić wagę tego osiągnięcia, chciałam sobie przypomnieć ile lat upłynęło pomiędzy nagrodą dla Olgi Tokarczuk, a ostatnim wyróżnieniem dla Polki lub Polaka, czyli Noblem Wisławy Szymborskiej. Po wpisaniu w Google frazy “Noble dla Polaków”, weszłam na anglojęzyczną Wikipedię z przejrzystą tabelką: kto, kiedy i za co. Zadziwiająco, postacią, która figurowała tuż przed Tokarczuk wcale nie była Szymborska, a… Leonid Hurwicz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii.
Wspomniana lista jest znacznie dłuższa od pocztu polskich Noblistów, których portrety wisiały w każdej szkole, w jakiej miałam (nie)przyjemność się uczyć. Oprócz klasyków tematu w postaci Marii Skłodowskiej-Curie, Henryka Sienkiewicza, Władysława Reymonta, Czesława Miłosza, Lecha Wałęsy i Wisławy Szymborskiej, Wikipedia wśród POLSKICH noblistów wymienia także: Józefa Rotblata, Szymona Peresa, Jerzego Charpaka, Roalda Hoffmana, Izaaka Singera, Mieczysława Bieguna, Andrzeja Shally’ego, Tadeusza Reichsteina, Izydora Rabiego, Alberta Michelsona i wspomnianego wcześniej Leonida Hurwicza. Czy o którymkolwiek z nich uczono Cię w szkole? Nie sądzę.
Przeskakując do analogicznego artykułu w polskojęzycznej Wikipedii, także znajdziemy te nazwiska, jednak wcale nie między Miłoszem, a Wałęsą – figurują na osobnej liście zatytułowanej “Pozostali laureaci mający znaczące związki z Polską”. Do tych znaczących związków w przypadku każdego z Noblistów (oprócz Hurwicza) zaliczają się między innymi narodziny na terenie Polski lub jej ziemiach pod zaborami. Każdy z nich spędził w Polsce od kilku do kilkudziesięciu pierwszych lat życia, niektórzy kończyli nawet polskie uniwersytety, wszyscy w pewnym momencie wyjechali z kraju i dokonali swojego żywotu na obczyźnie. Nie jest to jednak jakiś szczególny ewenement – chociażby Chopin wyjechał z Polski w wieku zaledwie 20 lat, a co do jego polskości nikt nie ma żadnych obiekcji. Jesteśmy gotowi bić się o niego na piąchy z Francuzami, którzy przecież nie przeskoczą tego, że urodził się w Żelazowej Woli. Nazwisko genialnego kompozytora, podobnie jak omawianych noblistów, też nie brzmi jakoś szczególnie polsko. Gdzie zatem tkwi problem?
Bingo! W tym, że wszyscy byli Żydami. Dla każdego trzeźwo myślącego człowieka ten fakt nie definiuje czyjegoś statusu obywatelskiego, a wyłącznie przynależność do konkretnej wspólnoty religijnej. Dla tych mniej trzeźwych oznacza odmienną narodowość. Brak sympatii do Żydów widocznie wystarczył, by odpuścić typowe doszukiwanie się u każdego istotnego człowieka na świecie nadwiślańskich korzeni i zdjąć polskiej półeczki aż 11 Nagród Nobla.
Zobaczmy zatem, do kogo tak nasz naród tak niechętnie się przyznaje:
Albert Michelson
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki, przyznana w 1907 roku. Urodzony na ziemiach polskich pod zaborami. W wieku trzech lat wraz z rodziną wyemigrował do USA, mimo to, do końca życia we wszystkich dokumentach wpisywał Polskę jako miejsce urodzenia. Nagrodę Nobla otrzymał za skonstruowanie interferometru, czyli przyrządu do pomiaru fal, który pozwolił mu bardzo precyzyjnie określić prędkość światła. Jego eksperymenty miały ogromne znaczenie dla powstania teorii względności.
Izydor Rabi
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki, przyznana w 1944 roku. Urodzony na ziemiach polskich pod zaborami. W wieku czterech lat wyjechał do USA. Był pomysłodawcą stworzenia laboratorium CERN w Genewie (gdzie znajduje się słynny Wielki Zderzacz Hadronów). Nagrodę Nobla otrzymał za swoją rezonansową metodę obserwacji właściwości magnetycznych wykazywanych przez jądra atomowe.
Tadeusz Reichstein
Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny, przyznana w 1950 roku. Urodzony na ziemiach polskich pod zaborami, w rodzinie żydowskiej, która kultywowała polskie tradycje (imię otrzymał na cześć Tadeusza Kościuszki). Osiadł w Szwajcarii, gdzie fundował stypendia dla Polaków na tamtejszych uczelniach. Był członkiem Polskiej Akademii Nauk i Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Jako pierwszy zsyntetyzował kwas askorbinowy, czyli witaminę C. Nagrodę Nobla otrzymał za wyizolowanie hormonów kory nadnercza oraz analizę ich struktury i działania biologicznego.
Andrzej Shally
Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny, przyznana w 1977 roku. Urodził się w Polsce jako syn generała Wojska Polskiego. Wyjechał z kraju w wieku 13 lat. Pionier neuroendokrynologii. Nagrodę Nobla otrzymał za badania nad hormonami wydzielającymi się w podwzgórzu mózgu.
Mieczysław Biegun
Pokojowa Nagroda Nobla przyznana w 1978 roku. Urodził się na ziemiach polskich pod zaborami. W Polsce mieszkał aż 27, ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim, służył w Armii Andersa. Premier Izraela, stojący na czele osiemnastego i dziewiętnastego rządu tego kraju.
Izaak Singer
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury, przyznana w 1978 roku. Urodził się na ziemiach polskich pod zaborami. Opuścił Polskę w wieku 33 lat i do końca życia uważał się za warszawiaka. Jego twórczość literacka jest przesycona wspomnieniami z rodzinnego kraju. Ku jego czci odbywa się festiwal Warszawa Singera.
Roald Hoffman
Nagroda Nobla w dziedzinie chemii, przyznana w 1981 roku. Urodził się w Złoczowie (niegdyś Polska, obecnie terytorium Ukrainy), gdzie mieszkał przez pierwsze 12 lat swojego życia. Zajmuje się chemią teoretyczną. Wraz z R.B. Woodwardem opracował reguły reakcji pericyklicznych.
Jerzy Charpan
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki, przyznana w 1992 roku. Urodził się Dąbrowicy (niegdyś Polska, obecnie terytorium Ukrainy), gdzie mieszkał do szóstego roku życia. Specjalizował się w fizyce eksperymentalnej, miał znaczący wkład w opracowanie detektorów cząstek.
Szymon Peres
Pokojowa Nagroda Nobla przyznana w 1994 roku. Urodził się w Winiszewie (niegdyś Polska, obecnie terytorium Białorusi), gdzie mieszkał przez pierwsze 11 lat życia, później wielokrotnie odwiedzał swój ojczysty kraj. Prezydent i dwukrotny premier Izraela. Wyróżniony Noblem za rozmowy pokojowe z Palestyną.
Józef Rotblat
Pokojowa Nagroda Nobla, przyznana w 1995 roku. Urodzony w Warszawie, opuścił Polskę w wieku 31 lat. Do końca życia akcentował, że jest Polakiem z brytyjskim paszportem i nie pozwalał na zapisywanie swojego imienia jako „Joseph”. Był fizykiem i radiobiologiem, współtwórcą pierwszej bomby atomowej. Stworzył międzynarodowy ruch pacyfistyczny Pugwash, działający na rzecz rozbrojenia nuklearnego, za którego działalność otrzymał pokojowego Nobla.
